Γιατί το κάνουν αυτό (όπως και σχετικά με το τι προκαλεί τις οικονομικές κρίσεις) θα το αναλύσουμε σε ξεχωριστά εμβόλιμα άρθρα μας στο μέλλον.
Ξεκινάμε λοιπόν με βάση την σειρά με την οποία εμφανίζονται κάποιοι από τους τρόπους αντίδρασης μας στη σημερινή συγκυρία στο βιβλίο «Μπορώ και χωρίς ευρώ» του Α. Ρουμελιώτη το οποίο αναφέραμε στο ΑˊΜΕΡΟΣ:
- Αλληλέγγυα Κοινωνική Οικονομία.
- Ισοδίκαιο Ηθικό Εμπόριο
- Γεωργία της Εγγύτητας και Αγορές Απευθείας Διάθεσης Τροφής.
- Ανταλλακτικά Δίκτυα.
- Χρονοτράπεζες.
- Ηθικοί τραπεζίτες.
ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ως ορολογία δεν είναι κάτι καινούριο ούτε σε διεθνές επίπεδο, αλλά και στην χώρα μας (παρά τα όσα γράφει ο συγγραφέας σχετικά με την Ελλάδα). Ως ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ορίζεται ο τομέας παροχής υπηρεσιών που δραστηριοποιείται στον ιατρικό και παραϊατρικό κλάδο και παρέχει υποστηρικτικές υπηρεσίες στους πολίτες οι οποίες κανονικά θα έπρεπε να παρέχονται από τις Δομές Υγείας και Πρόνοιας του Κράτους οι οποίες όμως δεν επαρκούν.
Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ εκδηλώνεται ως νομική μορφή είτε ως Σύλλογος, είτε ως Σωματείο, είτε ως Συνεταιρισμός. Σε κάθε όμως περίπτωση ο Σύλλογος, το Σωματείο ή ο Συνεταιρισμός οφείλουν να είναι εγγεγραμμένοι στα αντίστοιχα με τον τομέα που δραστηριοποιούνται κρατικά μητρώα. Ενώ η δραστηριότητα τους δεν είναι εμπορική και άρα δεν επιδιώκουν κέρδος, ωστόσο το κέρδος (οριζόμενο ως η διαφορά των εσόδων με τα έξοδα) είναι επιθυμητό (όχι όμως με τον τρόπο που το επιδιώκουν οι επιχειρήσεις και οι επιχειρηματίες). Μέ το κέρδος που πραγματοποιείται εξασφαλίζουν την επιβίωση τους τα μέλη που συνιστούν τους Συλλόγους, τα Σωματεία ή τους Συνεταιρισμούς.
Στην Ελλάδα η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ εισήχθη αρχικά το 1986 με τον νόμο 1667/1986. Ο νόμος αυτό τροποποιήθηκε το 1999 (Ν. 2716) για να τροποποιηθεί εκ νέου με τον πρόσφατο Ν. 4019/2011. Τα κέρδη τους όπως ορίζει τό άρθρο 7 του Ν. 4019/2011 διανέμονται σε ποσοστό 5% για το σχηματισμό αποθεματικού, σε ποσοστό 35% στους εργαζόμενους ως κίνητρο απόδοσης και τα οποία φορολογούνται με την κλίμακα που κάθε φορά ισχύει (άρθρο 10 Ν. 4019/2011) χωρίς προκαταβολή φόρου για το επόμενο έτος (άρθρο 12 παρ.4 Ν.3842/2010 σελ.1205) και με τον τρόπο αυτό εξαντλείται και η φορολογική υποχρέωση των φυσικών προσώπων που τα συνιστούν και τα οποία ανήκουν στις Ευπαθείς Κοινωνικές Ομάδες π.χ. άνεργοι, τα οποία συνεχίζουν να λαμβάνουν παράλληλα με την αμοιβή τους και οποιοδήποτε βοήθημα ή επίδομα λάμβαναν (παρ. 1 του άρθρου 10 του Ν. 4019/2011). Το υπόλοιπο 60% διατίθεται για την χρηματοδότηση της δραστηριότητας τους.
Οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις όμως τις ονομάζει ο Ν. 4019/2011 έχουν ως πόρους τους: δωρεές, έσοδα από την αξιοποίηση της περιουσίας τους (η οποία μπορεί να προέρχεται και από δωρεές), έσοδα από την δραστηριότητα της, έσοδα από επιχορηγήσεις κάθε τύπου όπως και κάθε άλλο τύπο εσόδου αναφέρει το Καταστατικό τους (άρθρο 8). Έχουν δε δικαίωμα χρηματοδότησης τόσο από το Ταμείο Κοινωνικής Οικονομίας (που συστάθηκε με τον ίδιο νόμο) όσο και από το Εθνικό Ταμείο Επιχειρηματικότητας και Ανάπτυξης, ενώ μπορούν να εντάσσονται στις διατάξεις του Ν. 3908/2011 (άρθρο 9).
Για όσους δεν έχουν την παραμικρή ιδέα σχετικά με τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις ή την ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ μπορούμε απλά και επιγραμματικά ν’αναφέρουμε ότι αυτού του είδους οι επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται στη:
- Παροχή υπηρεσιών φροντίδας ηλικιωμένων (Φροντίδα στο σπίτι) βρεφών, ατόμων με αναπηρία ή χρονίως πασχόντων.
- Παροχή υπηρεσιών ψυχολογικής και ψυχιατρικής υποστήριξης (π.χ. σε νέους και εφήβους) όπως επίσης και ιατρικών υπηρεσιών υγείας στις ομάδες αυτές.
- Παροχή αγαθών στις παραπάνω αναφερόμενες ομάδες σε μειωμένες τιμές.
- Παροχή υπηρεσιών απεξάρτησης από εθισμούς (ναρκωτικά, τζόγος, internet).
Όπως γίνεται προφανές όλα τα παραπάνω είναι σε κανονικές συνθήκες παροχές και υπηρεσίες που θα έπρεπε να παρέχει το Κράτος με δαπάνες του και μέσω των δημοσίων υπαλλήλων. Με την ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ το Κράτος χρησιμοποιεί την ευελιξία του ιδιωτικού (υποτίθεται) τομέα, τον οποίο χρηματοδοτεί άμεσα (π.χ. Ταμείο Κοινωνικής Οικονομίας) και έμμεσα (π.χ. επιχορηγήσεις), την ίδια στιγμή που οι απασχολούμενοι δεν θεωρούνται δημόσιοι υπάλληλοι και άρα το Κράτος δεν έχει τις αντίστοιχες υποχρεώσεις απέναντι τους και δεν επιβαρύνει τον Κρατικό Προυπολογισμό με έξοδα για την μισθοδοσία τους. Από την άλλη η παροχή των παραπάνω υπηρεσιών αν και αμείβεται είναι λειτούργημα και όχι δουλειά, ειδικά αν σκεφτεί κανείς τις καταστάσεις που αντιμετωπίζουν καθημερινά αυτοί οι εργαζόμενοι. Ωστόσο δεδομένης της επιλογής που κάνουν π.χ. οι γιατροί όταν λαμβάνουν την ειδικότητα τους υπάρχει αντικείμενο απασχόλησης κατά το χρονικό διάστημα που αυτοί περιμένουν κάποιον διορισμό στις κρατικές Δομές. Το μόνο που χρειάζεται είναι η όρεξη για κοινωνική προσφορά.
Είναι προφανές ότι όποια κίνητρα και θεσμούς να νομοθετήσει το κράτος, τίποτα δεν αντικαθιστά την προσωπική μας δραστηριοποίηση η οποία έρχεται σαν αποτέλεσμα της συνειδητοποίησης της κατάστασης μας. Αυτό θα είναι χρήσιμο να το έχουμε υπόψη μας και στη συνέχεια όταν και θ’ αναφερθούμε και στους υπόλοιπους τρόπους με τους οποίους μπορούμε ν’ αντιμετωπίσουμε την παρούσα (και όχι μόνο) οικονομική συγκυρία.
ΙΣΟΔΙΚΑΙΟ ΗΘΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ
Ως απάντηση στον Καπιταλισμό τα κινήματα αμφισβήτησης των δεκαετιών του ˊ60 και '70 ανέπτυξαν την ιδεολογική αυτή προσέγγιση, η οποία πρεσβεύει τις ισότιμες (άρα και δικαιότερες) εμπορικές συμφωνίες μεταξύ των κρατών. Την δεκαετία του ˊ80 το συγκεκριμένο κίνημα δραστηριοποιήθηκε στο πλαίσιο των κινημάτων καταναλωτικής συνείδησης τα οποία αναπτύχθηκαν στην Δύση και τα οποία οδήγησαν στη δημιουργία καταναλωτικών συνεταιρισμών οι οποίοι είχαν την πρόθεση να παρέχουν στα μέλη τους καλύτερης ποιότητας προϊόντα.
Ωστόσο το αίτημα για δικαιότερες εμπορικές συμφωνίες συνεχίζει να είναι ακόμη και σήμερα επίκαιρο. Όλες οι συμφωνίες που υπογράφονται στα πλαίσια του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (Π.Ο.Ε.) προβλέπουν την άρση κάθε είδους προστατευτισμών από τη μεριά των αναπτυσσόμενων ή υπανάπτυκτων κρατών την ίδια στιγμή που τα πλέον ανεπτυγμένα διατηρούν το δικαίωμα να επιδοτούν την αγροτική τους παραγωγή. Συνεπώς όπως γίνεται κατανοητό οι διεθνείς εμπορικές σχέσεις είναι το πλέον πρόσφορο μέσο (πλήν του πολέμου) με το οποίο μπορεί ο ισχυρός να καθυποτάξει τον αδύναμο, γιˊαυτό και το αίτημα για ΙΣΟΔΙΚΑΙΟ ΗΘΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ είναικάτι παραπάνω από επίκαιρο.
Ενώ όμως αυτά ισχύουν σε διεθνές επίπεδο σε εθνικό και τοπικό το ΙΣΟΔΙΚΑΙΟ ΗΘΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ λαμβάνει πιό συγκεκριμένο και χειροπιαστό χαρακτήρα. Δημιουργούνται εμπορικά δίκτυα τα οποία παρέχουν στους καταναλωτές τα προϊόντα με την μικρότερη δυνατή διαμεσολάβηση μεταξύ παραγωγού και καταναλωτή. Ως επακόλουθα του κινήματος αυτού στις περιοχές που αυτό έχει ήδη εφαρμοστεί έχουν αρχίσει να επικρατούν ιδέες και πρακτικές οι οποίες στοχεύουν σε:
- Δικαιότερες εμπορικές σχέσεις, ένα αποτέλεσμα των οποίων είναι οι χαμηλότερες τιμές που πληρώνει ο καταναλωτής.
- Ενίσχυση περιθωριοποιημένων παραγωγών, οι οποίοι διαθέτουν την παραγωγή τους στα δίκτυα διακίνησης του κινήματος για το ΙΣΟΔΙΚΑΙΟ ΗΘΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ.
- Καλύτερες συνθήκες εργασίας (σεβασμός της εργατικής νομοθεσίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων) στους παραγωγούς που συνεργάζονται με τα δίκτυα διανομής.
- Επενδύσεις στις τοπικές κοινωνίες στις οποίες λαμβάνονται υπόψη ο σεβασμός στο περιβάλλον και στη βιοποικιλότητα.
Είναι προφανές ότι όταν το εμπόριο γίνεται μεταξύ κρατών δεν μπορεί να είναι ούτε ηθικό, ούτε ισοδίκαιο. Ωστόσο όταν το εμπόριο γίνεται μεταξύ οργανώσεων καταναλωτών και περιθωριοποιημένων παραγωγών τότε μπορεί να γίνεται σε ηθικότερη και δικαιότερη βάση. Το «στοίχημα» όμως είναι αν θα συνεχίσουν να ισχύουν οι ίδιες αρχές όταν η έκταση του ΙΣΟΔΙΚΑΙΟΥ ΗΘΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ φτάσει να είναι τέτοια που να περιλαμβάνει ολόκληρα κράτη, αφού συνήθως σε μιά τέτοια κλίμακα τόσο η ηθική όσο και η δικαιοσύνη «πάνε περίπατο».
ΓΕΩΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΓΓΥΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΓΟΡΕΣ ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ ΔΙΑΘΕΣΗΣ ΤΡΟΦΗΣ
Όπως προκύπτει και από τον τίτλο μιλάμε για την δημιουργία τοπικών αγορών στις οποίες θα κατευθύνεται η τοπική παραγωγή. Με τον τρόπο αυτό οι τιμές των προϊόντων είναι φθηνότερες αφού τα προϊόντα παράγονται τοπικά και δεν είναι εισαγόμενα. Ωστόσο η δημιουργία τόσο των δικτύων Απευθείας Διάθεσης Τροφής όσο και η επιλογή των αντίστοιχων τοπικών παραγωγών που θα τα τροφοδοτούν δεν είναι χωρίς επιπτώσεις.
Η πρώτη και κύρια επίπτωση είναι ότι η κατανάλωση προσαρμόζεται στην τοπική παραγωγή. Στο σημείο αυτό προκύπτει το ζήτημα του ορισμού του τι εννοούμε με τον όρο «τοπική παραγωγή». Σχετική με την απάντηση στην προηγούμενη ερώτηση είναι και η δεύτερη επίπτωση. Η δεύτερη επίπτωση είναι η επαν-εισαγωγή (επαν-ανακάλυψη) της τοπικής δίαιτας, η οποία είτε εξαιτίας της ανόδου του εισοδήματος, είτε λόγω της αλλαγής του «τρόπου ζωής» είχε περιέλθει σε αχρηστία. Οι δύο αυτές συνέπειες είναι αναπόφευκτες εφόσον εξαιτίας της ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΓΓΥΤΗΤΑΣ το καταναλωτικό κοινό στρέφεται στην κατανάλωση της ντόπιας παραγωγής.
Η προτίμηση της ντόπιας παραγωγής οδηγεί σε υψηλότερο εισόδημα τους τοπικούς παραγωγούς, οι οποίοι αφενός μεν πωλούν απευθείας στους καταναλωτές (χωρίς την ανάγκη μεσαζόντων οι οποίοι δήθεν τους παρέχουν πρόσβαση στις αγορές), ενώ την ίδια στιγμή αυξάνουν το διαθέσιμο τοπικό εισόδημα στο σύνολο της επαρχίας/νομού/περιφέρειας/κράτους. Υπάρχει όμως ο κίνδυνος στην πορεία οι τιμές ν’ανέβουν αφού η κατανάλωση για «ντόπια προϊόντα» με την πάροδο του χρόνου θ’ αυξάνεται γρηγορότερα από την παραγωγή οδηγώντας σε ακριβότερα αλλά και αμφίβολης προέλευσης προϊόντα τα οποία για την περίσταση θα έχουν βαπτιστεί «ντόπια». Συνεπώς τίθεται ζήτημα πιστοποίησης (τα γνωστά μας ISO) και ελέγχου της «ντόπιας» παραγωγής. Από την πλευρά των παραγωγών υπάρχουν μόνον ωφέλη, αφού παρακάμπτονται οι μεσάζοντες από τη διαδικασία της διανομής και αυτό σημαίνει αμεσότερη είσπραξη των χρημάτων (οι παραγωγοι γλυτώνουν από τις μεταχρονολογημένες και τις αρκετές φορές ακάλυπτες επιταγές). Ακόμη και αν πουλάνε σχετικα φθηνά, ωστόσο εισπράττουν άμεσα τα λεφτά που τους είναι απαραίτητα για να συνεχίσουν την δραστηριότητα τους.
Στην Ελλάδα το κίνημα της ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΓΓΥΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΓΟΡΩΝ ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ ΔΙΑΘΕΣΗΣ ΤΡΟΦΗΣ πήρε την μορφή της διάθεσης προϊόντων σε κεντρικά σημεία δήμων είτε με πρωτοβουλία οργανώσεων πολιτών ή/και δήμων και έλαβε την γενική ονομασία «χωρίς μεσάζοντες».
Στο επόμενο Γ' ΜΕΡΟΣ θα ολοκληρώσουμε την παρουσίαση των τρόπων αντιμετώπισης της οικονομικής κρίσης και θα διατυπώσουμε (συνοψίσουμε) τα συμπεράσματα που προέκυψαν, πρίν συνεχίσουμε και με άλλα ενδιαφέροντα θέματα που περιλαμβάνονται και σ' αυτό το βιβλίο.
ΓΛΩΣΣΑΡΙ
23 Σεπτέμβρη 2014.
παρατηρητής 1.