ΟΙ ΘΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΣΠΑΝΟΥΔΗ

Σε αλλεπάλληλα φύλλα της εφημερίδας του, ο Σπανούδης εκδιπλώνει μερικές βασικές εκκλησιαστικές απόψεις του. Στις 12 Ιανουαρίου 1910, σε μια συνεδρία της Ιεράς Συνόδου, δημιουργείται ένα σοβαρό χάσμα με θέμα την ανασυγκρότηση της Ιεράς Συνόδου: ο μεν Πατριάρχης Ιωακείμ Γ' επιθυμεί να ενεργοποιήσει το δικαίωμα των Πατριαρχών να ορίζουν αριστίνδην μερικά μέλη της Ιεράς Συνόδου, ενώ η πλειοψηφία των 11 Συνοδικών προτείνει τρεις συγκεκριμένους Μητροπολίτες (εμφανώς αντίθετους με την ιωακειμική γραμμή).

Δημιουργείται αισθητή κρίση, με την αποχώρηση του Πατριάρχη, από τη συνεδρία και ο Σπανούδης εξαπολύει μύδρους, στοχοποιώντας τα βαθύτερα κίνητρα των Συνοδικών («Πρόοδος», φύλλο 13-1-1910): «Καταστρέφεται η εκκλησία, διά την αθλιότητα των κληρικών της και εξ υπαιτιότητος αυτών. Παντού κληρικοί βυσσοδομούντες, ιδιοτελώς εργαζόμενοι, εθνικάς συμφοράς προκαλούντες. Ο αγών προσλαμβάνει πολύ διαφορετικήν σημασίαν και τούτο θα εννοήσουν οι άγιοι Συνοδικοί, οι οποίοι φαντάζονται, ότι μπορούν, διά τας προσωπικάς των βλέψεις, να παίζουν με την τύχην του Έθνους.»

Παράλληλα, κρίνει, ότι το υπόγειο διακύβευμα είναι η διαμάχη, για την επικράτηση του κληρικού (που εκπροσωπούν οι Συνοδικοί) ή του λαϊκού στοιχείου (που εκφράζει o Πατριάρχης), όχι μόνο σε εκκλησιαστικά, αλλά και σε κοινωνικά-πατριωτικά θέματα, που σχετίζονται με την πορεία της ομογένειας. Γράφει, λοιπόν, ότι η Κύπρος και το Άγιο Όρος, που συγκροτούν κοινότητες, χωρίς λαϊκή συμμετοχή, στη διοίκηση, αποτελούν δείγματα προς αποφυγή, ενώ το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ακμάζει, ακριβώς, με τη συμμετοχή του Διαρκούς Εθνικού Μικτού Συμβουλίου, στη διοίκηση του Πατριαρχείου.

Επί ένα μήνα, με πρωτοσέλιδα άρθρα, δεν αποφεύγει βαρύτατους χαρακτηρισμούς, κατά των Συνοδικών. Σταχυολογούμε τα πιο εντυπωσιακά.

Στις 29 Ιανουαρίου γράφει: «Οι αρχιερείς πρέπει, άπαξ διά παντός, να εννοήσουν, ότι οι χρόνοι της αυθαιρεσίας και της ιδιοτελούς μικροπολιτικής παρήλθον.»

Στις 30 Ιανουαρίου: «Κατανοούν, ότι αι καλογερικαί μέθοδοι και ραδιουργίαι δεν θα έχουν πλέον πέρασιν.»

Στις 10 Φεβρουαρίου: «Βασιζόμενοι εις δράκα παραπαιόντων ανθρωπαρίων έρριψαν το χειρόκτιον προς το Έθνος, ποδοπατούντες τα ιδανικά και τους πόθους του. Ηγέρθησαν αυτοί, ων έκαστος δεν αξίζει όσον ο ελάχιστος του Έθνους παλμός, όσον μία στιγμή του αιωνοβίου κλέους του.»

Στις 13 Φεβρουαρίου: «Αυτοί, ουδεμίαν ως άτομον έχοντες αξίαν, ενώ μόλις θα απέζων, αν ήσαν λαϊκοί, παρουσιάζονται, χάρις εις τας παροχάς του έθνους, με παχείας γαστέρας και εξογκωμένα θυλάκια.».

Και στις 15 Φεβρουαρίου: «Είναι αγών της αμύνης των εθνικών δικαιωμάτων, κατά της καλογηρικής αυθαιρεσίας και του απολυταρχικού γεροντισμού, κατά της φαύλης και απολυταρχικής κληρικαρχίας.».

Βαρύτατοι χαρακτηρισμοί, από έναν δημοσιογράφο, που πυργώνει στο απαραίτητο ύψος τις καταγγελίες, που ασπάζεται η πλειοψηφία του λαού, στην Πόλη.

Έτσι, ο Σπανούδης στοχοποιείται, από τους «αντάρτες» Συνοδικούς, οι οποίοι τον καταγγέλλουν επώνυμα. Ίδια τύχη είχαν και οι εκλεγμένοι λαϊκοί εκπρόσωποι, στο Μικτό Συμβούλιο του Πατριαρχείου (Κυριακού - Καζανόβας - Κιοσέογλους - Τσαούσογλους - Ζώτος - Θεοχαρείδης - Π. Καραθεοδωρής), οι οποίοι επιρρίπτουν ακέραιη την ευθύνη στους Συνοδικούς και τους καθιστούν υπόλογους, απέναντι της Εκκλησίας και του Έθνους. Η κρίση εκτονώνεται, όταν ο Πατριάρχης -για το καλό της Εκκλησίας- υποχωρεί και αποδέχεται το πραξικόπημα της 12ης Ιανουαρίου.

Ακόμη και στο βιβλίο του, για τον Πατριάρχη Ιωακείμ Γ', είναι απύλωτη η έκφρασή του, κατά εκείνων των κληρικών, οι οποίοι έχουν «ιδιοτελή χαρακτήρα, μετά της ισχυράς εκ του αφανούς ετεροφύλων προσώπων επιρροής»! Αλλά και εναντίον Πατριαρχών δε διστάζει να εξαπολύσει βαρύτατους χαρακτηρισμούς: «Υπό της κρατούσης καμαρίλλας», «υπό αρχολιπαρίας διαπνεομένων», «εν τω λυμαινομένω αυτούς και την πατριαρχικήν αυλήν νεποτισμώ» κ.α.

Ο Σπανούδης στοχοποιείται, επίσης, από τον μαχητικό δημοτικιστή λογοτέχνη Αλέξανδρο Πάλλη (ο οποίος, το Σεπτέμβριο του 1901, προκάλεσε σοβαρή πολιτική κρίση, δημοσιεύοντας τα «Ευαγγέλια», στην εφημερίδα «Ακρόπολις», μεταφρασμένα ή παραφρασμένα, στη δημοτική). Ο Πάλλης γράφει: «Τρίβει κανείς τα μάτια του, αν η κακοήθεια των δεσποτάδων είναι αλήθεια ή όνειρο» και καταλογίζει στον Σπανούδη, ότι, «όταν ένας άνθρωπος βγήκε και τους έβγαλε στο φόρο, αντίς να βοηθήσει, το μόνο που συλλογίστηκε είτανε να προσβάλει αφτόν τον άνθρωπο. Τότες ήταν η στιγμή να χτυπηθούνε αυτά τα χτήνη. O Σπανούδης ήξερε τι είναι οι δεσποτάδες. Ας τους χαίρεται τώρα. Οι φωνές του είναι υποκριτικές.».

Είναι εύλογο να υποθέσουμε, ότι η σφοδρή μομφή του Πάλλη, προς τον Σπανούδη, εξηγείται από τη διαφορετική μεθοδολογία, που χρησιμοποιούσαν οι δύο άνδρες. Ο μεν Πάλλης, όπως καταδεικνύει η εξέλιξη της ζωής του, προτιμούσε να μένει μακριά από θεσμικές θέσεις ισχύος και να κεραυνοβολεί, όσους και όσα τον ενοχλούσαν, ενώ ο Σπανούδης προτιμούσε να καταγγέλει αυτά που ήθελε, αξιοποιώντας τη θέση του, μέσα στους συλλογικούς φορείς. Ενδεικτικές είναι οι πληροφορίες, ότι ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως δε δέχθηκε να τον επισκεφθεί o Πάλλης, άρα δεν είναι πάντοτε αποτελεσματικές οι βολές, μακριά από τα κέντρα, όπου διαμορφώνονται οι βαρύνουσες εξελίξεις.

Στην εφημερίδα του (5 Ιανουαρίου 1911), ο Σπανούδης αποκαλύπτει «βρωμερές και ατιμωτικές καταγγελίες», κατά του Ιωακείμ Γ', από τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Δαμιανό, τον οποίο χαρακτηρίζει, ως «Ιούδα της Εκκλησίας και του Έθνους», στον τίτλο του άρθρου του. Δεν υπάρχει σαφής διευκρίνιση των «καταγγελιών», ούτε καταγράφεται, σε άλλη πηγή, ότι η αντιπαράθεση συνεχίστηκε, προκαλώντας εξελίξεις.

Παράλληλα, στην Πρόοδο δημοσιεύεται (4, 5 και 7-1-1911) ένα Υπόμνημα, από κύκλους του Πατριαρχείου, το οποίο "υπερασπιζόταν τα προνόμια της εκκλησίας και τον πολιτικό ρόλο του Πατριαρχείου, ενώ καταφερόταν εναντίον της Οθωμανικής κυβέρνησης, που πολεμάει τη Μεγάλη Ιδέα των Ελλήνων. Τα 8 λαϊκά μέλη του Διαρκούς Συμβουλίου θεώρησαν το υπόμνημα «εθνοβλαβέστατον», καθώς εκδόθηκε, αντίθετα από τους Εθνικούς Κανονισμούς.» Η Ευγενία Αδαμοπούλου διευκρινίζει: «Η διαφορά των δύο πλευρών βρίσκεται στο γεγονός, ότι ο Πατριάρχης, ως συντάκτης του κειμένου, αντιμετωπίζει το Σύνταγμα ως εχθρό του ελληνισμού, ενώ οι σχολιαστές του, ως πολίτες του οθωμανικού κράτους, αγωνίζονται για την εδραίωση του συνταγματικού πολιτεύματος.».

Ο Σπανούδης κατακεραυνώνει, επίσης, τον Παπα-Ευθύμ, αποκαλύπτοντας τις ραδιουργίες και το δυσώδη ρόλο του, στην υπονόμευση της ορθόδοξης εκκλησίας, αλλά και της ομογένειας.

Στην εκλογή του Μελετίου Μεταξάκη (25 Νοεμβρίου 1921), στον Πατριαρχικό Θρόνο, ο Σπανούδης συνέβαλε, με όλες τις δυνάμεις του. Στο βάθος, η διελκυστίνδα είχε πολιτικό περιεχόμενο. Οι βενιζελικοί προωθούσαν τον Μελέτιο, σε αντίθεση με την κυβέρνηση Γούναρη, με την οποία συμπαρατάσσονταν, τουλάχιστον, επτά Ιεράρχες, που συνεδρίασαν στην Αδριανούπολη, για να μορφοποιήσουν τη στάση τους (αυτοί, τελικά, δεν προσέρχονται στην ψηφοφορία της εκλογής και αντικαθίστανται). Με άρθρο του, στην «Πρόοδο» (22 Ιουνίου), ο Σπανούδης καταγγέλλει, ότι «οι παρασυνάγωγοι της Αδριανουπόλεως είναι πρωτουργοί εγκλήματος και υπονομεύουν, ασυνειδήτως, τα θεμέλια της Εκκλησίας.». Βέβαια, η ψηφοφορία διεξαγόταν στην Κωνσταντινούπολη, όπου είχαν σαφή υπεροπλία οι Βενιζελικοί, όπως αποδείχθηκε, από την ψήφο των λαϊκών εκλεκτόρων, ενώ απείχαν οι «στασιαστές» Ιεράρχες, καταγγέλλοντας, ως παράτυπη, την εκλογή του Μελετίου Δ', στάση την οποία υιοθέτησαν, η αντιβενιζελική κυβέρνηση και η Αρχιεπισκοπή της Αθήνας.

Σε αυτήν, ακριβώς, την ταραχώδη περίοδο, η «Πρόοδος» παρατηρεί μια παρέκκλιση της «Εκκλησιαστικής Αλήθειας», επίσημου οργάνου του Πατριαρχείου και γράφει (1 Αυγούστου): «Ποιος γράφει τα άρθρα της «Εκκλησιαστικής Αληθείας» και ποιος έχει την ευθύνη των; Τα παρακολουθούν οι Συνοδικοί και οι Σύμβουλοι; Ή μήπως χρειάζεται να αρχίση δημοσία επίκρισίς του; Όσον σεβαστά είναι τα φρονήματα ενός εκάστου, πολύ περισσότερον πρέπει να είναι η πολιτική η διέπουσα μίαν αρχήν.». Η απάντηση δείχνει, ότι, όντως υποβόσκει μια εσωτερική εκκλησιαστική έριδα: «Η «Εκκλησιαστική Αλήθεια» δεν ακούει, δια πρώτην φοράν, την αξίωσιν να γίνη απλή ηχώ της κρατούσης των Πατριαρχείων πολιτικής. Είναι μεν όργανον υπηρετικόν της Μ. Εκκλησίας, αλλ'υπηρετικόν μόνον της ιδεώδους πολιτικής του Οικουμενικού Πατριαρχείου.»

Αυτή η αντιπαλότητα οξύνεται, όταν η «Πρόοδος», σε άρθρο του ανταποκριτή της στην Αθήνα, αναφέρει, ότι ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών, Καρτάλης, κατέκρινε τους Συνοδικούς Μητροπολίτες, οι οποίοι αντιτάσσονταν στον Μελέτιο. Ο Καρτάλης το διαψεύδει και, φυσικά, η «Εκκλησιαστική Αλήθεια» επιχαίρει, για την αναξιοπιστία της εφημερίδας του Σπανούδη.