Ακολουθούν οι σύνδεσμοι ανά ενότητα:
1ο. ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΤΑΡΙ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΒΕΡΑΝΖΕΡΟΥ 24 - Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ Α.Ε.Κ.
2ο. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΠΑΝΟΥΔΗΣ - Ο ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΤΗΣ Α.Ε.Κ.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΠΑΝΟΥΔΗΣ
Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ “ΠΡΟΟΔΟΣ”
Το 1903 ο μέχρι τότε ιδιοκτήτης Θεόδωρος Μαυραγάνης παραχώρησε τα εκδοτικά δικαιώματα της εφημερίδας “Πρόοδος", στον Υπάτιο Σπανούδη, αδελφό του Κωνσταντίνου, ο οποίος, στα φύλλα της εφημερίδας, χαρακτηρίζεται ως "Προνομιούχος”.
Όπως αναγράφεται στο πρωτοσέλιδο, ήταν "Πρωινή Εθνική Εφημερίς εν Κωσταντινουπόλει" στη διεύθυνση Καβριστάν 45, Σταυροδρόμι, (1) κοντά στο κτήριο της γαλλικής σχολής Ουνιόν Φρανσέζ, με αριθμό τηλεφώνου Πέραν 266. Η τιμή πώλησης ήταν 5 γρόσια, το 1921. Κυκλοφορούσε καθημερινά, με 4 μεγάλες σελίδες (σε ειδικές περιστάσεις ήταν εξασέλιδη) με ένα κύριο άρθρο του Σπανούδη, στην πρώτη σελίδα και με χαρακτηριστικό, ότι υπήρχαν πάρα πολλές ειδήσεις από την πνευματική και κοινωνική ζωή στην Πόλη, σε συνοπτικά ρεπορτάζ. Η ύλη συμπληρωνόταν με τις αναγκαίες διαφημίσεις εμπορικών δραστηριοτήτων, λογοτεχνικά έργα σε συνέχειες, λίγες ειδήσεις από την Ελλάδα και ελάχιστες από το εξωτερικό. Απουσιάζει πλήρως η ενημέρωση για τα αθλητικά δρώμενα, στοιχείο που δεν οφείλεται στην (αρκετά πλούσια) αθλητική δράση των Ελλήνων στην Πόλη, αλλά συναρτάται με το πενιχρό σχετικό ενδιαφέρον του Διευθυντή της εφημερίδας.
Η αρθρογραφία του Σπανούδη είναι πύρινη, χωρίς εξωραϊσμούς στην καταγραφή της πραγματικότητας, σε οξύ ύφος και επιθετικούς χαρακτηρισμούς, ενίοτε προσβλητικούς. Προφανώς, το ευρέως παγιωμένο κύρος του δεν επέτρεπε εύκολα αντιδράσεις από τους θιγόμενους. Μέγα πλεονέκτημα αποτελεί η πλούσια ευρεία πολιτισμική συγκρότησή του, που επιτρέπει μια αρτιότερη κριτική ειδικά στα εθνικά, πολιτικά και εκκλησιαστικά θέματα.
Η καθηγήτρια Σία Αναγνωστοπούλου επισημαίνει: "Παράλληλα με τη χρηματοδότηση των εφημερίδων και των περιοδικών της Κωνσταντινούπολης -Νεολόγος, Πρόοδος, Ταχυδρόμος- χρηματική βοήθεια με τη μορφή συνδρομής προβλέπεται και για τις εφημερίδες και τα περιοδικά της Σμύρνης. Η συνδρομή είναι ο πλέον ασφαλής τρόπος για την κάλυψη των επιχορηγήσεων από το ελληνικό κράτος" (2).
Επιβεβαιώσαμε ότι συντάκτες της εφημερίδας, μεταξύ άλλων, ήταν :
1. ο Κώστας Μισαηλίδης ως πολεμικός ανταποκριτής (3)
2. ο Γεώργιος Λαμπρίδης ως ανταποκριτής στο Παρίσι ( από τις 23 Ιανουαρίου 1920 )
3. ο Γαβριήλ Κούρκουλας, ο οποίος στη νεκρολογία του, από τον Χαράλαμπο Μπούσμπουρα (4) αναφέρεται ως o πολυτιμότερος συνεργάτης του Σπανούδη, οι επιφυλλίδες του άφησαν εποχή, ενώ είχε στενή φιλία με τον Κωστή Παλαμά, ο οποίος τον αποκαλούσε ισάδελφο.
4. ο Δημήτριος Δαμασκηνός, δάσκαλος, μέλος του δημοτικιστικού συλλόγου “Αδερφάτο της Εθνικής Γλώσσας", ο οποίος απολύθηκε, από το Ζωγράφειον, επειδή υποστήριζε θερμά τη Δημοτική. (5)
5. ο Μιχαήλ Σ. Σωφρονιάδης, με το ψευδώνυμο " Φαρμακίδης ", φαρμακοποιός και έγκριτος παράγοντας της ομογένειας. Τα έξυπνα καυστικά χρονογραφήματά του θα ξεχώριζαν ακόμη και σήμερα, παρότι έχουμε όλως διαφορετική αίσθηση του χιούμορ.
6. ο Νικόλαος Ζαρίφης ( 1884-1959 ),ο οποίος το 1928 είχε εκλεγεί βουλευτής Θεσσαλονίκης.
7. ο Αβέρκιος Νέλλης.
Και σε φύλλο της εφημερίδας αναφέρεται ως συνεργάτης της και ο Αιμίλιος Λαμπίρης. Στο λογότυπο αναφέρεται ως Αρχιμηχανικός ο Ch. Munier, de la maison Marinoni de Paris. Το 1910 αναφέρεται ως Υπεύθυνος o Αρ. Καλωταίος και αρχιεργάτης ο Γ. Τζώρτζης.
Η λόγια καθαρεύουσα, χωρίς εξεζητημένο ύφος, με καλαίσθητες λέξεις, είναι το γλωσσικό χαρακτηριστικό των άρθρων του Σπανούδη, τα οποία καθημερινά κοσμούν την πρώτη σελίδα της εφημερίδας. Για να έχουμε μια σαφέστερη εικόνα του ύφους του, παραθέτουμε ένα απόσπασμα άρθρου του ( Πρόοδος, Τρίτη 21 Σεπτεμβρίου 1910 - Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων ). Η συγκεκριμένη επιλογή έγινε και για έναν επιπλέον λόγο: ο Βενιζέλος είχε μεταβεί, προ 16 μόλις ημερών, στην Αθήνα και στις 6 Οκτωβρίου θα αναλάβει, για πρώτη φορά, την πρωθυπουργία, μετά την παραίτηση του Στέφανου Δραγούμη, οπότε είναι πολύ ενδιαφέρον να ερευνήσουμε την άποψη του Σπανούδη γι’ αυτόν, σε άρθρο, με τίτλο "Ο έμπιστος των Δυνάμεων":
"Ο κ. Βενιζέλος, ο ήρως του κινήματος του Θερίσσου, όχι μόνον εις την Βασιλικήν Οικογένειαν της Ελλάδος, αλλά και παρά τη μεγαλειτέρα μερίδι των Ελλήνων, δεν ήτο δυνατόν να εύρη χάριν. Εθεωρείτο ως ένας επαναστάτης και εμπαθής μικροφιλόδοξος πολιτευτής θυσιάζων τα ύψιστα των εθνικών συμφερόντων εις τον βωμόν του ταπεινού εγώ του. Εννοείται, ότι ούτε λόγος ηδύνατο να γίνη εις τους αντιπροσώπους των Δυνάμεων περί του πολιτευτού, του εκμηδενίσαντος τον υιόν του Βασιλέως Γεωργίου (6). Και όμως, ο άνθρωπος αυτός, διά τον οποίον προ πέντε ετών ουδείς ήθελε να ακούση το όνομά του, σήμερον είνε το ίνδαλμα τών εν Ελλάδι. Αυτός ο επαναστάτης, ο προδότης θεωρείται ως ο μεγαλοφυέστερος των συγχρόνων Ελλήνων πολιτικών, o μόνος δυνάμενος να περισώση και να προαγάγη τα πράγματα. Επ' αυτού βασίζονται όλαι αι ελπίδες και παρ' αυτού αναμένονται τα πάντα.
Το ιδιάζον όμως είνε, ότι επί του ανθρώπου αυτού τρέφουν πεποίθησιν αι Μεγάλαι Δυνάμεις δηλ. αι διευθύνουσαι σήμερον πάσαν κίνησιν των Εθνών και δη των μικρών και αδυνάτων, ακριβώς εκείναι, αι οποίαι προ τινων ετών ακόμη, ούτε ήθελαν καν να ακούουν το όνομά του. Ο Βενιζέλος είνε σήμερον ο έμπιστος των Δυνάμεων. Αυταί παρεσκεύασαν την εκλογήν του και εξωμάλυναν το ακανθώδες έδαφος της συμμετοχής του εις την Ελληνικήν Πολιτείαν. Αυταί τον έστειλαν εις την Ελλάδα, εν τη πεποιθήσει, ότι θα αποτελέση δι' αυτήν στοιχείον τάξεως και σώφρονος κοινοπραγίας. Αυταί επιζητούν σήμερον να αναλάβη την αρχήν”.
Έχοντας ως κριτήρια τη στελέχωση με συντάκτες και την καλαισθησία στην εκτύπωση και τη σελιδοποίηση, η "Πρόοδος" υστερεί σε σύγκριση με τον "Νεολόγο" και τον "Ταχυδρόμο", αλλά έχει το σημαντικό πλεονέκτημα του υψηλού κύρους του Διευθυντή της και ότι αφουγκράζεται αμεσότερα τον κοινωνικό και πολιτισμικό σφυγμό της Πόλης. Παραθέτει αναλυτικά κάθε πτυχή της ζωής στις συνοικίες και σχολιασμό των ποικίλων εκδηλώσεων της σφριγηλής ομογένειας. Στην Πόλη, εκείνη την εποχή, κυκλοφορούσαν 13 καθημερινές ή εβδομαδιαίες ελληνικές εφημερίδες.
Με επιθετικό τόνο, από άλλη ιδεολογική αφετηρία, η εφημερίδα της Πόλης "Εργάτης” όργανο του Σοσιαλιστικού Κέντρου της Τουρκίας, γράφει, στις 5 Σεπτεμβρίου 1910 ότι: "Η παπαδίστικη Πρόοδος προθυμοποιήθηκε να δημοσιεύση μία περικοπή του λόγου του "ελέω Θεού" Γουλιέλμου, όπου ο Κάιζερ συμβουλεύει τις γυναίκες να περιοριστούν στα σπίτια τους".
Το φιλολογικό περιοδικό της Πόλης "Χρονικά" αναφέρει, ότι : "Ο καθημερινός Τύπος, δυστυχώς, δεν προσφέρει καμμιά υπηρεσία στη λογοτεχνία. Ακόμη και η Πρόοδος, που άλλοτε είχε κάποιο υποφερτό λογοτεχνικό μέρος, τώρα το άφησε κι αυτό. Οι άλλες εφημερίδες, ούτε ενδιαφέρθηκαν ποτέ, ούτε θα ενδιαφερθούν, για τα νεοελληνικά γράμματα" (7). Θεωρούμε ως υπερβολική αυτή τη μομφή, αφού στις φιλόξενες στήλες της εφημερίδας δημοσιεύουν έργα τους, ο Κωστής Παλαμάς, ο Βερναρδάκης η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, ο Ζαχαρίας Φυτίλης και πολλοί προοδευτικοί διανοούμενοι.
Ο Μιχάλης Βασιλειάδης, εκδότης της εφημερίδας "Απογευματινή" στην Πόλη, αναφέρει, ότι ο εξοπλισμός της εφημερίδας αυτής "βρέθηκε από ένα ελληνικό τυπογραφείο που υπήρχε εδώ πιο πάνω και ανήκε στον Κωνσταντίνο Σπανούδη, που ήταν και πολύ καλός φίλος με τον Ίωνα Δραγούμη και, επειδή, μετά την καταστροφή του 1922, δεν ήξεραν τι μπορεί να συμβεί, θεώρησε καλό να φύγει, για ένα μικρό διάστημα, ενώ μετά δεν του επέτρεψαν να ξαναέρθει. Θέλησαν να χρησιμοποιήσουν το δικό του τυπογραφείο, όμως, όταν μπήκαν στο χώρο του, οι μηχανές είχαν εξαφανιστεί" (8). Επρόκειτο για ένα τυπογραφείο νέας τεχνολογίας, που είχε αγοραστεί από τη Γαλλία, αλλά δυστυχώς, η αποχώρηση του Σπανούδη και το κλείσιμο της εφημερίδας δεν επέτρεψαν να αξιοποιηθεί. Είναι πειστικές οι μαρτυρίες, ότι τυπωνόταν εκεί κατά τα επόμενα χρόνια η εφημερίδα Τζουμχουριέτ, προπύργιο του κεμαλισμού.
Φυλλομετρώντας τα τεύχη της εφημερίδας "Πρόοδος” στη βιβλιοθήκη της φιλόξενης Εστίας Νέας Σμύρνης, το πρώτο εντυπωσιακό στοιχείο είναι, ότι σε πολλά φύλλα υπάρχουν στήλες άδειες χωρίς περιεχόμενο, με την ένδειξη "Λογοκρισία", όπου προφανώς υπήρχαν αιχμηρά άρθρα, τα οποία απαγορεύθηκε να δημοσιευθούν. Το φαινομενικά περίεργο στοιχείο είναι, ότι λογοκρισία υπήρχε και στην περίοδο όπου οι Σύμμαχοι έλεγχαν την εξουσία στην Πόλη. Ο Νικόλαος Ουζούνογλου ερμηνεύει το ζήτημα: "Προφανώς, ούτε οι Γάλλοι, ούτε οι Άγγλοι ήθελαν να δημιουργηθεί ένα ισχυρό ελληνικό κράτος, στις δύο πλευρές του Αιγαίου".
Αυτό ήταν εφιαλτικό για την Αγγλία, αλλά περισσότερο για τη Γαλλία, αφού το 50% των επενδυμένων χρημάτων στην Τουρκία ήταν γαλλικά κεφάλαια. Επίσης, την ίδια ημέρα, που εδίδετο η άδεια στον ελληνικό στρατό να απελευθερώσει τη Σμύρνη, ο Κεμάλ, με επιτελείο 50 αξιωματικών, έβγαινε στη Σαμψούντα, με άδεια των Άγγλων (9).
Ας μη λησμονούμε, ότι το 1910 υπήρξε ηχηρή προειδοποίηση-απειλή, για την εφημερίδα και τον Σπανούδη. Στις 5 Ιουλίου, το Στρατοδικείο, κατά πλειοψηφία, αποφάσισε να ανακληθεί η άδεια λειτουργίας της εφημερίδας, ενώ στις 26 Αυγούστου, πάλι κατά πλειοψηφία, επέτρεψε να συνεχιστεί η έκδοσή της. Μετά από μια μικρή περίοδο χαμηλών τόνων, η "Πρόοδος" συνέχισε τη συνεπή πατριωτική πολιτική της.
Ενδιαφέροντα στοιχεία, για τη στάση του Σπανούδη, την ώρα που οι Τούρκοι χειραγώγησαν την εφημερίδα "Πρόοδος" παραθέτει η εφημερίδα “Ελεύθερος Λόγος" της Μυτιλήνης (14-10-1923): ”Εξέδωκεν ή όχι ο Τζεβνιέτ βέης την ελληνόφωνον εφημερίδα "Πρόοδος" υπό την διεύθυνσιν των Σπανούδη και Σαββοπούλου; Εμάλωσεν ο Σπανούδης ευθύς εξ αρχής και έφυγεν διά πολύ γνωστούς λόγους; Τον αντικατέστησεν ή όχι o κ. Παρίτσης κατ' εκείνην την εποχήν; Δεν υπήρξεν βραχύτατος ο βίος της εφημερίδος αυτής που εξεδίδετο εις της "Ικδάμ" τα γραφεία; Τι σχέσιν έχει η κατόπιν εκδοθείσα “Πρόοδος", με το ελληνόφωνον παράρτημα της "Ικδάμ"; Είναι προφανές, ότι ο Σπανούδης αποσύρθηκε, προσωρινά, από την εφημερίδα, όταν αυτή είχε περάσει υπό οθωμανικό έλεγχο, αρνούμενος να χειραγωγηθεί.
Η αξιολογική βαρύτητα της εφημερίδας αναφέρθηκε και στην εκδήλωση με θέμα "Ο Ελληνικός Τύπος στην Πόλη", από τον 19o αιώνα η οποία διοργανώθηκε στο Σισμανόγλειο Μέγαρο της Πόλης (με την επιμέλεια του Γεωργίου Αγγελοπούλου, διευθυντή του Γραφείου Τύπου του ελληνικού προξενείου), στις 21 Μαρτίου 2017, με τη συμμετοχή του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου.
Ο Σπανούδης αρθρογράφησε, για μικρό διάστημα και στην εφημερίδα "Ταχυδρόμος" (που κυκλοφόρησε κατά τα έτη 1898-1923). Η εφημερίδα είχε πρωταγωνιστήσει σε οξύτατη γλωσσική διαμάχη, όταν δημοσίευσε (1899) το διήγημα "Αρετή και Κακία" της Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου, στη δημοτική γλώσσα. Στον "Ταχυδρόμο" έγραψε ο Σπανούδης, στις 2-1-1903, ένα επαινετικό άρθρο, για την προσωπικότητα του δημοτικιστή ιατρού Φώτη Φωτιάδη, με αφορμή το έργο του “Το γλωσσικό ζήτημα κ' η εκπαιδευτική μας αναγέννησις" (Εστία, Αθήνα 1902). Επίσης, ο Σπανούδης έγραφε και στην εφημερίδα "Νεολόγος" του Σταύρου Ι. Βουτυρά (εκδιδόταν κατά την περίοδο 1866-1923, με ενδιάμεσες διακοπές, λόγω διώξεων, με την οποία αργότερα είχε σφοδρές αντιπαραθέσεις, επειδή αυτή κατέκρινε έντονα τον Πατριάρχη Ιωακείμ Γ'. Διασώζονται τα άρθρα, που έγραψε εκεί, τον Οκτώβριο του 1893, μόλις 22 ετών.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
(1) Κατά την απογραφή του 1905-1906,η Κοινότητα Σταυροδρομίου αριθμούσε 30.000 κατοίκους και αποτελούσε την πολυπληθέστερη ορθόδοξη κοινότητα της Πόλης με έντονη πολυεπίπεδη κίνηση. Εκεί στεγάζονταν σημαντικά εκπαιδευτήρια, όπως το Ζωγράφειο, το Ζάππειο και το Κεντρικό Παρθεναγωγείο.
(2) Σία Αναγνωστοπούλου "Μικρά Ασία 19ος αιώνας - 1919 Οι ελληνορθόδοξες Κοινότητες Από το Μιλλέτ των Ρωμιών στο Ελληνικό Έθνος" σελ.513, εκδ. Πεδίο, Αθήνα 2013.
(3) Το 2019 κυκλοφόρησε το βιβλίο "Η Μικρασιατική εκστρατεία του Κώστα Μισαηλίδη. Οι ανταποκρίσεις του από το Μέτωπο 1919-1922" της Ειρήνης Σαρίογλου, σε έκδοση του Ιδρύματος Ιστορικών Μελετών.
(4) "Διδασκαλικόν Βήμα" 25-3-1967 αρ.φ.615
(5) Ο Δαμασκηνός συγκαταλεγόταν στους εννιά διανοητές οι οποίοι είχαν ζητήσει τη διοργάνωση φιλολογικού μνημοσύνου για τον Παπαδιαμάντη (πρόταση που είχε απορριφθεί). Επίσης είχε εκλεγεί ως αντιπρόσωπος της Διδασκαλικής Ενώσεως, για την εκλογή του Οικουμενικού Πατριάρχη το 1921.
(6) Πρόκειται για τον πρίγκιπα Νικόλαο, δευτερότοκο υιό του Βασιλιά Γεωργίου Α', o οποίος ως Ύπατος Αρμοστής της Κρητικής Πολιτείας είχε συγκρουστεί σφοδρά με τον Βενιζέλο και παραιτήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1906.
(7) Περιοδικό "Χρονικά" 15-2-1913 αρ.30, χρόνος E', Τ.Γ' ( Αρχεία Λογοτεχνίας ΕΛΙΑ ).
(8) Συνέντευξη του Μιχάλη Βασιλειάδη στον διαδικτυακό Τόπο "Τι χαμπέρια από την Πόλη" 2014. Μαρτυρία στον γράφοντα.
(9) Η αξιοποίηση στοιχείων από την εφημερίδα "Πρόοδος" συντελέστηκε στη Βιβλιοθήκη της Εστίας Νέας Σμύρνης.
07 Μάη 2022
«πουθενάδες».
